FILM, KTÓRY ZMIENIŁ KINO I NASZE… WAKACJE NAD MORZEM
Mało który film tak mocno zapisał się w zbiorowej wyobraźni jak „Szczęki”. Po premierze w 1975 roku ludzie naprawdę bali się wejść do wody, a sama melodia „tum-tum… tum-tum…” wystarczała, żeby ciarki przeszły po plecach. Ten film to nie tylko klasyk kina grozy, ale też początek ery wielkich letnich blockbusterów.
Wydaje się, że dziś takich filmów już się po prostu nie kręci. Nie tylko chodzi o efekty specjalne, ale o klimat: wybitna obsada, reżyser z obsesją na punkcie szczegółów i produkcja, która momentami wisiała na włosku. A jednak mało kto wie, ile wpadek, improwizacji i decyzji „w ostatniej chwili” stoi za scenami, które dziś uważamy za kultowe.
Jest też scena, o której słyszało niewielu widzów – moment tak mocny, że ostatecznie nie trafił do kinowej wersji.
„BĘDZIESZ POTRZEBOWAŁ WIĘKSZEJ ŁODZI” – JAK NARODZIŁA SIĘ KULTOWA KWESTIA
Jedna z najbardziej pamiętnych scen to ta, w której Brody stoi na pokładzie, nęci wodę, a nagle tuż przy burcie wynurza się ogromny rekin. Brody cofa się, blady jak ściana, i wypowiada zdanie, które przeszło do historii: „Będziesz potrzebował większej łodzi”.
To, co dziś powtarzają fani na całym świecie, pierwotnie wcale nie było tak oczywiste. Na pierwszych pokazach testowych widownia tak bardzo krzyczała na widok rekina, że… nikt nie słyszał tej kwestii. Publiczność jeszcze piszczała, a Scheider już mówił.
Spielberg nie chciał, żeby ten dialog się „zmarnował”, więc scena została wydłużona, a kwestia Brody’ego – dodatkowo podgłośniona. Co więcej, słynne zdanie miało być improwizacją Roya Scheidera. I to właśnie ten spontaniczny, ludzki strach w jego głosie sprawia, że ta scena działa do dziś.
MUZYKA, Z KTÓREJ REŻYSER NA POCZĄTKU SIĘ ŚMIAŁ
Trudno wyobrazić sobie „Szczęki” bez muzyki Johna Williamsa. Dwie nuty, które powoli się zbliżają, to dziś symbol narastającego zagrożenia. A jednak, gdy Williams po raz pierwszy puścił motyw przewodni Spielbergowi, reżyser podobno wybuchł śmiechem i zapytał, czy to żart.
Dopiero później dotarło do niego, że ta prostota jest siłą. Minimalistyczny motyw robił dokładnie to, co trzeba: zamiast pokazywać rekina, budował napięcie samym dźwiękiem. Spielberg przyznawał później, że bez tej muzyki film byłby co najmniej o połowę mniej skuteczny.
To trochę jak w życiu – czasem coś, co na początku wydaje się banalne albo „za proste”, okazuje się później fundamentem sukcesu.
PRODUCENCI, KTÓRZY UWIERZYLI W HISTORIĘ… Z KARTKI
Ciekawa jest też droga samej książki Petera Benchleya. Producenci trafili na nią, zanim powieść w ogóle została wydana. Jeden z nich przeczytał krótkie streszczenie fabuły i zanotował, że „to może być dobry film”.
Po lekturze całości obaj byli zachwyceni i kupili prawa do ekranizacji, zanim świat zdążył w ogóle poznać tę historię. Co zabawne, młody Spielberg przyznał, że czytając książkę, trochę… kibicował rekinowi, bo ludzkich bohaterów nie dało się lubić. Dopiero filmowa wersja postaci dodała im więcej głębi i sympatii.
To dobra lekcja dla każdego, kto tworzy: czasem widz (albo czytelnik) polubi historię dopiero wtedy, kiedy zadbasz o ludzką stronę bohaterów.
ROBERT SHAW, LEGENDARNA PRZEMOWA I PROBLEM Z ALKOHOLEM
Postać Quinta, granego przez Roberta Shawa, to jeden z filarów „Szczęk”. Charyzmatyczny łowca rekinów, z ciętym językiem i trudną przeszłością, kradnie każdą scenę, w której się pojawia.
Najmocniejszy moment to jego przemowa o katastrofie okrętu USS Indianapolis. Świadectwo człowieka, który widział śmierć z bardzo bliska, jest bardziej przerażające niż sam mechaniczny rekin. Do dziś trwają spory, kto dokładnie napisał ostateczną wersję monologu, ale jedno jest pewne: to Shaw tchnął w te słowa życie.
Co ciekawe, aktor początkowo próbował zagrać tę scenę… pijany, uznając, że tak będzie bardziej wiarygodnie. Efekt był tak zły, że materiał wylądował w koszu. Następnego dnia Shaw przyszedł trzeźwy, skupił się i wygłosił przemowę w jednym, potężnym ujęciu.
To trochę jak w zwykłej pracy: możemy szukać „skrótów”, ale ostatecznie i tak wygrywa koncentracja, szacunek do rzemiosła i zwykła, ludzka odpowiedzialność.
NAPIĘCIA NA PLANIE I NIEZAPOMNIANE RELACJE
Kulisy „Szczęk” pełne są historii o napięciach między aktorami. Najsłynniejszy konflikt dotyczył Roberta Shawa i Richarda Dreyfussa. Shaw, mający problem z alkoholem, potrafił być czarującym dżentelmenem na trzeźwo i bardzo trudnym człowiekiem po kilku drinkach.
Na planie dochodziło do spięć, docinków, a nawet scen, w których Dreyfuss demonstracyjnie wyrzucał alkohol Shawa za burtę. Z dzisiejszej perspektywy brzmi to jak opowieść z innego świata, ale ten rodzaj napięcia paradoksalnie dodał energii ich filmowym relacjom.
Widać to w scenach na łodzi – niepokój, rywalizacja, przekomarzanie się. Czasem to, co dzieje się poza kamerą, mimowolnie wzmacnia to, co widzimy na ekranie.
SCENA, KTÓREJ PRAWIE NIKT NIE ZOBACZYŁ
Śmierć chłopca, Alexa Kintnera, to jedna z najbardziej poruszających scen całego filmu. W wodzie panuje pozorny spokój, a nagle wszystko zamienia się w koszmar. Mało kto wie, że pierwotnie ta scena miała być jeszcze bardziej drastyczna.
Plan zakładał, że zobaczymy rekina wynurzającego się z wody, chwytającego materac i chłopca w szczęki. Użyto specjalnej kukły, próbowano różnych ujęć, ale mechaniczny rekin ciągle zawodził – wynurzał się za wysoko, za nisko albo w ogóle nie trafiał w cel.
Ostatecznie Spielberg wykorzystał ujęcie, w którym rekin przewraca materac, a reszta dzieje się bardziej w naszej wyobraźni niż na ekranie. Dodatkowo montażystka zdecydowała się przyciąć początek sceny, żeby nie pokazywać zbyt wiele i nie ryzykować zbyt wysokiej kategorii wiekowej dla filmu.
Efekt? Scena działa do dziś właśnie dlatego, że nie widzimy wszystkiego wprost. To nasz umysł „dopisuje” resztę.
ORCA, ŻÓŁTE BECZKI I MAŁA WPADKA
Na koniec coś dla tych, którzy lubią wyłapywać filmowe szczegóły. Na łodzi Quint’a, Orca, widać charakterystyczne żółte beczki używane do śledzenia rekina. Gdy bohaterowie wypływają, możemy policzyć pięć beczek. Później przychodzi moment, gdy przyczepiają do rekina trzecią.
W jednej ze scen, kiedy Quint przechodzi obok beczek z harpunem, w tle widać… trzy pozostałe. Matematyka się nie zgadza, ale mało kto zwraca na to uwagę, bo napięcie jest tak duże, że widz nie liczy elementów scenografii, tylko trzyma się fotela.
Takie drobne potknięcia tylko dodają „Szczękom” uroku. Pokazują, że nawet film, który zmienił historię kina, był tworzony przez ludzi z krwi i kości, walczących z pogodą, zepsutymi rekinami i własnymi słabościami.
I może właśnie dlatego „Szczęki” wciąż tak działają – bo pod całą tą grozą czujemy autentyczną pasję i ogromną pracę włożoną w każdą scenę, nawet tę, której ostatecznie nigdy nie zobaczyliśmy na ekranie.
